Laatste
wijziging: 27 maart 2024Feedback: e-mail
Laatste
wijziging: 27 maart 2024
Feedback: e-mail
> Ga je nou op een dag in een pak met stropdas
het ziekenhuis in
> voor zo'n geslachtsoperatie, om er in een jurk weer uit te
komen?
Nee. Tegen de tijd dat een man/vrouw-transseksueel het ziekenhuis ingaat voor haar geslachtsoperatie, heeft ze al meer dan een jaar volledig als vrouw geleefd. Pakken met stropdas heeft ze dan allang aan het Leger Des Heils gegeven!
Inleiding
Wat is transseksualiteit, en
wat is het niet
Wat voorafgaat aan
geslachtsaanpassing
Leven in de nieuwe geslachtsrol
Lichamelijke aanpassingen
man-naar-vrouw (MV)
Lichamelijke aanpassingen
vrouw-naar-man (VM)
Niet-lichamelijke aspecten
Als u maar één ding wilt onthouden
Waar kan ik meer lezen?
Verantwoording afbeeldingen
Noten
Index
Copyright
Deze FAQ stelt zich ten doel een overzicht te bieden van de wijze waarop in Nederland het proces van geslachtsaanpassing bij transseksuele mensen verloopt, en van wat daar zoal bij komt kijken voor de betrokkene zowel als voor zijn of haar sociale omgeving.
‘MV’ staat voor: man
naar vrouw, of losstaand: man/vrouw-transseksueel.
‘VM’ staat voor: vrouw naar man, of losstaand:
vrouw/man-transseksueel.
Waar deze FAQ zich met ‘je’ tot de lezer richt, bedoelt zij daarmee de mens aan te spreken die overweegt geslachtsaanpassing te ondergaan. Lezers die dit document slechts uit algemene belangstelling lezen, willen wij verzoeken zich niet ongewenst aangesproken te voelen.
Alle afbeeldingen zijn gehyperlinkt naar een verantwoording van hun herkomst.
Een gehyperlinkt sterretje * verwijst naar een noot.
> Wat is transseksualiteit?
Deze FAQ houdt het pragmatisch en spreekt van transseksualiteit* als iemand geslachtsaanpassing ondergaat, ondergaan heeft*, dan wel ernstig overweegt te ondergaan.
> Wat is dan geslachtsaanpassing?
Geslachtsaanpassing houdt in dat iemand volledig gaat leven in het geslacht tegengesteld aan dat waarin de betrokkene is opgegroeid, en het lichaam zo volledig aan het nieuwe geslacht aanpast als mogelijk en verantwoord is.
> Waarom begint iemand aan geslachtsaanpassing?
Voor (bijvoorbeeld) een MV-transseksueel geldt: ‘als ik niet als vrouw heb geleefd, dan heb ik niet echt geleefd’.
Het waarom is moeilijk aan een ander uit te leggen, net zo moeilijk als waarom sommige mensen een roeping voor een bepaald beroep ervaren, of heimwee naar een bepaalde woonplaats. Transseksuele mensen beschrijven zichzelf vaak als ‘een vrouw gevangen in een mannenlichaam’ dan wel ‘een man in een vrouwenlichaam’. Zij voelen zich in hun lichaam en in de daaruit voortvloeiende geslachtsrol volkomen misplaatst en houden dat op den duur niet uit.
> Is dat gevoel niet te genezen met therapie?
Nee. Een VM-transseksueel bijvoorbeeld wil niet genezen worden van het gevoel een man te zijn, evenmin als – naar wij aannemen – enige andere mannelijke lezer van deze FAQ ooit ‘genezen’ zou willen worden van het gevoel man te zijn. Daarom is elke vorm van therapie gedoemd te mislukken. Geslachtsaanpassing is (blijkens onderzoek*) de enige succesvolle oplossing.
> Wat is het verschil tussen transseksualiteit en travestie?
Van travestie (Engels: cross-dressing) spreken we als iemand – meestal een man – behoefte gevoelt zich geheel of gedeeltelijk te manifesteren in de kleding en de rol van het tegengestelde geslacht, zonder dat echter sprake is van geslachtsaanpassing of de wens daartoe. Een MV-travestiet voelt zich als regel niet werkelijk en volledig vrouw, en dit is het verschil met een MV-transseksueel. Overigens bestaan er wel transseksuelen die zichzelf eerder als travestiet beschouwd hebben.
In tegenstelling tot wat veel mensen geneigd zijn te denken, zijn verreweg de meeste travestieten heteroseksueel.
Zie over travestie verder:
Algemene informatie
over travestie, Travestie.org
> Wat is het verschil tussen transseksualiteit en homoseksualiteit?
Tja, wat is het verschil tussen een apotheek en een hypotheek?
Een homoseksueel geeft de voorkeur aan een lid van hetzelfde geslacht als levenspartner of seksuele partner, maar heeft geen problemen met het eigen geslacht, en heeft meestal geen behoefte zich als lid van het andere geslacht te manifesteren.
Bij een transseksueel gaat het er juist om dat die niet kan aarden in het geslacht zoals dat uit de lichamelijke kenmerken lijkt voort te vloeien. Hierbij gaat het niet zozeer om de seksualiteit als wel om het leven in de juiste geslachtsrol.
De seksuele oriëntatie bij transseksuelen verschilt overigens sterk en verschuift ook wel. Sommigen gedragen zich in beide geslachten heteroseksueel (sommige MV's zijn zelfs ‘vóór de oorlog’ met een vrouw getrouwd geweest en zijn later met een man getrouwd). Anderen denken in de eerste helft van hun leven dat ze homoseksueel zijn, blijven na hun aanpassing op hetzelfde geslacht vallen als ervoor, en worden dus hetero. Weer anderen vielen voor hun aanpassing op het (ogenschijnlijk) andere geslacht, maar worden erna juist homoseksueel of lesbisch.
> Wat is het verschil tussen transseksualiteit en interseksualiteit?
Van interseksualiteit spreken we als iemand lichamelijke kenmerken van beide geslachten vertoont. Vroeger heette zo iemand ook wel ‘hermafrodiet’, maar die term geldt thans als verouderd en misleidend. Tegenwoordig heet interseksualiteit ook wel ‘disorder of sexual development’ (DSD) oftewel verstoorde geslachtsontwikkeling.
Transseksuelen daarentegen vertonen vóór hun aanpassing als regel ondubbelzinnig kenmerken van een en hetzelfde geslacht; alleen voelen zij zich niet tot dat geslacht behoren.
Er is weleens gesuggereerd dat transseksualiteit in wezen een bijzonder geval van interseksualiteit is. Zulk spraakgebruik is echter niet algemeen gangbaar.
> Wat is het verschil tussen transseksualiteit en transgenderisme?
Een transgenderist – niet te verwarren met ‘transgender’* – is iemand die een gedeeltelijke geslachtsaanpassing ondergaat, bijvoorbeeld wel een behandeling met geslachtshormonen maar geen geslachtsoperatie. Sommige transgenderisten leven ook niet fulltime in de doelgeslachtsrol, maar wel als regel structureler dan travestieten.
> Wat veroorzaakt transseksualiteit?
Dat weten we niet, luidt het wetenschappelijk verantwoorde antwoord. Over oorzaak en ware aard (etiologie) van transseksualiteit is al heel wat gespeculeerd en getheoretiseerd, echter zonder overtuigende resultaten en bewijzen.
In de jaren negentig hebben Nederlandse onderzoekers aanwijzingen gevonden dat hersenen van MV-transseksuelen werkelijk in bepaalde opzichten een vrouwelijke structuur vertonen*. Wellicht is een MV dus letterlijk ‘een vrouw in een mannelijk lichaam’. Dat hiermee echter de oorzaak van transseksualiteit achterhaald zou zijn, mogen we nog niet zeggen.
> Is transseksualiteit erfelijk?
Nee, niets wijst erop dat transseksualiteit erfelijk is.
> Hoe vaak komt transseksualiteit voor?
Ten aanzien van de mate van voorkomen (prevalentie) van transseksualiteit zijn de laatst bekende cijfers voor Nederland*: MV 1 op 10.000, VM 1 op 30.000.
Eerste levenshelft
Wat mag je verwachten van
geslachtsaanpassing?
Beslissingsfase
Aanmelding bij genderteam
Psychologische evaluatie
Lichamelijk onderzoek
Het rode licht
Het oranje licht
Het groene licht
Ach, laten we het erop houden dat die buiten de reikwijdte van deze FAQ valt.
Er zijn grenzen aan de mogelijkheden van geslachtsaanpassing. Al heb je nog zoveel mee (leeftijd, lichaamsbouw, houding van je van sociale omgeving enzovoorts), je zult na geslachtsaanpassing nooit zo volledig lid van het doelgeslacht worden als iemand die in dat geslacht is geboren en getogen. Het is van belang dit van tevoren te beseffen, anders wacht je een heleboel teleurstelling en frustratie.
Terreinen waar de grenzen aan de mogelijkheden zich doen gelden, zijn onder meer:
Factoren die van invloed zijn op een geslaagde geslachtsaanpassing, zijn onder meer:
Ten slotte: als je begint aan geslachtsaanpassing, zul je dat goeddeels zelf moeten doen. Van de diverse behandelaars en hulpverleners kun je alleen ondersteuning verwachten. De meesten zie je niet vaker dan hooguit eens in de drie maanden. Zij kunnen je nieuwe leven geen vorm en inhoud geven. Dat moet je zelf doen. Je staat zelf aan het roer in heel woelige wateren.
Je meent transseksueel te zijn en overweegt geslachtsaanpassing te ondergaan: niet een beslissing om de blaadjes van een bloempje uit te trekken, zo van ‘ik word vrouw, ik blijf man, ik word vrouw ...’
Mocht je jezelf in iets als ‘de beslissingsfase’ aantreffen en er niet binnen een redelijke tijd ‒ zeg een jaar of twee ‒ uitkomen, misschien helpt het dan je het volgende af te vragen:
Voor hen die van
tests houden, zie voorts:
COGIATI
(COmbined Gender Identity And Transsexuality Inventory), Jennifer Diane
Reitz
| Receptionist: | ‘Goedemiddag, m[...]. Hebt u een afspraak?’ |
| Patiënte: | ‘Ja, maar ik ben eigenlijk een mevrouw; in elk geval: ik kom hier om het echt te worden ...’ |
| Receptionist: | ‘Gaat u die gang door en dan vindt u een wachtruimte, mevrouw.’ |
In Nederland is de medische en andere hulpverlening bij geslachtsaanpassing geconcentreerd in zogenoemde genderteams*. Een genderteam bestaat bijvoorbeeld uit de volgende leden:
Het in aantallen patiënten grootste genderteam ter wereld en voornaamste van Nederland is dat aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Het adres daarvan is:
Amsterdam Universitair Medisch Centrum (voorheen VUmc)
Kennis- en Zorgcentrum voor genderdysforie (KZcG)
De Boelelaan 1118
Postbus 7057
1007 MB AmsterdamTelefoon genderteam 020 444 05 42, van 9:00 tot 16:00 uur op werkdagen
E-mail genderteam-poli@vumc.nl
Website KZcG
Website Amsterdam UMC algemeen
Het proces van geslachtsaanpassing begint altijd met een reeks gesprekken met een psycholoog of psychiater, die in de meeste gevallen verbonden is aan een genderteam. Deze fase duurt ten minste enkele maanden, veelal en om uiteenlopende redenen echter aanzienlijk langer.
Twee soorten kandidaten hebben de neiging met de psychologische evaluatie moeite te hebben:
Bedenk dat de psychologen en psychiaters van genderteams naast duidelijke transseksuelen (en transgenderisten) die goed over hun beslissing tot geslachtsaanpassing nagedacht hebben, ook mensen als de volgende op hun spreekuur krijgen:
Sommige van bovenstaande condities hoeven op zich geen absolute contra-indicaties te vormen voor geslachtsaanpassing; wél echter ‘rode vlaggen’: aanleidingen om extra voorzichtig te zijn en niet over één nacht ijs te gaan.
Van de toelatingsprocedure tot geslachtsaanpassing maakt ook een lichamelijk onderzoek deel uit.
Het ‘rode licht’, een definitieve afwijzing voor geslachtsaanpassing, geeft een genderteam voornamelijk aan kandidaten van wie in de evaluatiegesprekken is gebleken dat zij niet werkelijk transseksueel zijn (en die dat zo mogelijk zelf ook inzien), ofwel aan kandidaten die – hoewel zij misschien authentiek transseksueel te noemen zijn – hebben ingezien dat geslachtsaanpassing voor hen geen goede oplossing zou zijn.
In Nederland gaan enkele tientallen procenten van de kandidaten die zich aanmelden voor mogelijke geslachtsaanpassing, hier uiteindelijk niet aan beginnen.
Nederlandse genderteams wijzen niet snel kandidaten af die, naar zich laat aanzien, met enige reden transseksueel te noemen zijn en die zelf volharden in hun wens tot geslachtsaanpassing. Uitzondering echter vormen kandidaten bij wie om medische redenen geslachtsaanpassing een onverantwoord risico zou vormen door een aanzienlijk verhoogde overlijdenskans (‘ze kunnen niet hebben dat er doden bij vallen’, om zo te zeggen). Zo wijst men als regel kandidaten af die een beroerte of hartaanval hebben gehad. Hoe het met deze mensen dan verder moet, blijft onduidelijk.
Als het genderteam, de kandidaat of beiden twijfel blijven houden aan de juistheid van geslachtsaanpassing, maar de kandidaat zelf volhardt in de wens daartoe, dan besluit het genderteam vaak na een langere evaluatiefase de kandidaat een voorzichtig begin te laten maken met geslachtsaanpassing, zij het in een vertraagd tempo. Zo schrijft men dan aan MV's vaak wel anti-mannelijk hormoon voor, maar nog geen vrouwelijk hormoon. De kandidaat kan dan binnen zekere tijd desgewenst nog stoppen met de behandeling en terugkeren naar de oude geslachtsrol zonder noemenswaardige blijvende lichamelijke veranderingen, zoals borstgroei.
Als kandidaat en genderteam samen tot de conclusie komen dat geslachtsaanpassing de beste optie is, dan wordt de kandidaat in de gelegenheid gesteld hieraan te beginnen in het normale tempo, zoals verder uiteengezet in de volgende hoofdstukken. Ook in dit geval echter is het behandelingsplan erop gericht de eerste tijd stoppen met de behandeling en terugkeren naar de oude geslachtsrol mogelijk te maken met een minimum aan onomkeerbare lichamelijke veranderingen en andere ‘schade’. Het onderscheid tussen het ‘groene’ en het ‘oranje’ licht, zoals in dit hoofdstuk gepresenteerd, is dus betrekkelijk en gradueel.
Voor de meeste kandidaten is het krijgen van het groene (of oranje) licht reden tot grote vreugde!
Real-life experience
Omgaan
Passabiliteit
Stealth
Taboe
Real-life
experience (RLE), voorheen real-life test
(RLT) genoemd, is de kern van het behandelingsplan bij
geslachtsaanpassing. Er bestaat namelijk geen psychologische test, geen
lichamelijk onderzoek of wat dan ook waarmee met zekerheid uit te maken
is of iemand transseksueel is (hoe we dat ook willen definiëren); en al
was dat wel zo, dan nog staat te bezien of voor de betrokkene
geslachtsaanpassing de aangewezen oplossing is.
De internationaal geaccepteerde uitweg uit dit dilemma is, de kandidaat in een vroeg stadium zo volledig mogelijk te laten leven in de nieuwe geslachtsrol en aldus te laten ondervinden wat de keuze voor geslachtsaanpassing in de dagelijkse praktijk inhoudt.
Komt de kandidaat erachter dat het toch niet is wat hij of zij zich voorgesteld had, of dat hij of zij het niet aankan, dan is afbreken van de behandeling mogelijk met des te minder onomkeerbare lichamelijke veranderingen en andere schade naarmate de beslissing hiertoe vroeger valt. Dit ‘afhaken’ in een vroeg stadium van het proces van geslachtsaanpassing vindt (gelukkig) minder vaak plaats dan ‘het rode licht’ in de evaluatiefase, maar het is bepaald niet zeldzaam.
Omgaan (Engels: to transition) is transseksueel jargon voor: volledig en voorgoed gaan leven in de nieuwe geslachtsrol; dat wil zeggen: niet alleen de plaatselijke T&T-avond bezoeken (en al helemaal niet je ter plaatse ‘omkleden’), niet alleen winkelen in een vertrouwd deel van de stad, maar ook naar je werk, naar je vereniging, naar officiële instanties enzovoorts.
In Nederland moet je omgaan binnen een maand of drie na het verstrekken van het eerste hormoonrecept. Vooral bij MV's hebben de hormonen dan nog hoegenaamd geen effect gesorteerd; zij zien er in een zo vroeg stadium vaak nog uit als een ‘een vent in vrouwenkleren’ (en worden in het openbaar soms ook zo behandeld!). De tendens onder hulpverleners is echter om het verplichte omgaan juist nog te vervroegen.
Met passabiliteit van een transseksueel wordt bedoeld: de mate waarin de betrokkene in staat is in het openbaar over te komen als lid van het doelgeslacht zonder vragen ten aanzien van het geslacht op te roepen.
Eenvoudiger gezegd: passabiliteit is ‘of de mensen aan je zien, horen of anderszins merken dat je transseksueel bent’. Wanneer je als MV langs een bouwplaats loopt en ze roepen da's een vent!, dan ben je nog niet erg passabel.
Zoals uit bovenstaand voorbeeld misschien al blijkt, beïnvloedt passabiliteit in hoge mate de kwaliteit van het leven tijdens en na geslachtsaanpassing. Het is volgens velen de cruciale succesfactor van geslachtsaanpassing. Voor jezelf ben je als MV zoveel vrouw als je je voelt; voor de meeste andere mensen echter ben je zoveel vrouw als je eruitziet.
Passabiliteit komt met de tijd. Transseksuelen die pas omgegaan zijn, zijn vrijwel zonder uitzondering nog niet erg passabel (bijna per definitie, eigenlijk). Zij die hun geslachtsaanpassing al vele jaren achter de rug hebben, zijn meestal – hoewel niet altijd – ten minste redelijk passabel.
Zie over passabiliteit verder:
The Issue Of
Passing, Jennifer Diane Reitz
Passing
Glances, Melinda Green (zeer uitgebreid en met veel tips)
De Engelse term stealth – spreek uit: [stelq], het rijmt op health – staat voor een leven met een transseksuele achtergrond waar vrijwel niemand van weet: vrienden en kennissen niet, buren en collega's niet, soms zelfs een levenspartner of andere vaste relatie niet.
Uiteraard is stealth alleen een realistische optie als je heel erg passabel bent, en dus meestal pas nadat je het proces van geslachtsaanpassing geheel voltooid of zelfs al jaren achter de rug hebt.
Stealth heeft voor- en nadelen. Voordeel is dat als niemand van je achtergrond weet, je pas echt een leven als lid van het nieuwe geslacht leidt. Mensen die ervan weten, zijn namelijk vaak eenvoudigweg niet in staat je als volwaardig lid van je geslacht te zien, zelfs al zijn ze in beginsel van goede wil. Nadeel van stealth is echter dat, áls iemand eens achter je verleden komt, je hele leven als een kaartenhuis ineen kan storten.
Je kunt er ook voor kiezen je transseksuele achtergrond te behandelen, niet als een geheim, maar als een taboe. (Het verschil: een geheim is iets wat niemand mag weten; een taboe is iets waar je niet over praat.) In concreto houdt dit in dat je je transseksuele achtergrond niet onnodig openbaart, dat je in voorkomende gevallen laat merken het niet op prijs te stellen als erover gesproken wordt, maar dat je het ook niet ‘met handen en voeten’ verbergt, en dat je met name oude relaties aanhoudt. Deze taboe-optie is veelal realistischer dan stealth en kent niet het genoemde grote nadeel daarvan – maar ook slechts in beperkte mate de voordelen.
Vaste
onderdelen MV
Optionele onderdelen MV
Hulpmiddelen en prothesen MV
Deze FAQ behandelt de lichamelijke aanpassingen apart voor MV en VM. Bovendien verdelen we ze in vaste en optionele onderdelen. Met ‘vaste’ onderdelen bedoelen we aanpassingen die vrijwel iedere transseksueel ondergaat; met ‘optionele’ onderdelen bedoelen we aanpassingen die de een wel, de ander niet nodig heeft, althans verkiest te ondergaan. Dit onderscheid in vaste en optionele onderdelen dienen we niet te strikt te nemen; de tendens van de laatste tijd is juist richting zorg op maat. Voor transgenderisten vervaagt dit onderscheid nog verder.
Hormoonbehandeling MV
Verwijdering gezichtsbeharing
Spraakles (logopedie) MV
Geslachtsoperatie MV
(vaginoplastiek)
Hormoonbehandeling vormt de kern van de lichamelijke geslachtsaanpassing. Vrijwel alle geslachtskenmerken waaraan we menen te merken of iemand een man dan wel een vrouw is, worden gereguleerd door geslachtshormonen. Deze kenmerken zijn deels omkeerbaar door toediening van tegengestelde geslachtshormonen. Deels echter zijn deze kenmerken onomkeerbaar. In wezen beogen alle andere lichamelijke aanpassingen dan hormoonbehandeling te voorzien in de onomkeerbare effecten van de oorspronkelijke geslachtshormonen.
De in Nederland als regel voorgeschreven hormoonbehandeling voor MV's omvat:
De belangrijkste lichamelijke effecten van hormoonbehandeling bij MV's zijn:
Helaas heeft hormoonbehandeling bij MV's hoegenaamd geen invloed op:
Zoals alle geneesmiddelen kunnen geslachtshormonen ook bijwerkingen vertonen. Dit verschilt sterk van patiënte tot patiënte. Deze FAQ gaat hier verder niet op in.
Dit is een voor de buitenwacht weinig spectaculair onderdeel, dat echter voor veel MV's de meeste inspanning, doorzettingsvermogen en geld kost.
Haarverwijdering
met licht
De moderne methode voor verwijdering van de gezichtsbeharing
is behandeling door middel van krachtig licht (fotothermolyse,
informeel maar onjuist ook wel ‘laser’ genoemd). Dit gaat aanzienlijk
sneller en is minder pijnlijk dan elektrische epilatie. Zowel de
effectiviteit (in hoeverre de haren werkelijk voorgoed wegblijven)
alsook de bijwerkingen (in hoeverre de huid er blijvende schade van
ondervindt) verschillen van patiënte tot patiënte, maar zijn
tegenwoordig als regel gunstig. Een lichtflits op de huid voelt
ongeveer als een schokje van statische elektriciteit en is nauwelijks ʻpijnlijkʼ te noemen. Echter,
de behandeling wordt niet altijd vergoed door de
zorgverzekeraars.
Elektrische
epilatie
De traditionele methode voor verwijdering van de
gezichtsbeharing is elektrische epilatie (Engels: electrolysis).
Hierbij wordt langs de haarschacht een naald in het haarzakje (follikel)
gestoken en door middel van een elektrische stroom, die enkele seconden
aanhoudt, de haarwortel vernietigd. Dit moet dus haar voor haar
gebeuren. Bovendien komt een deel van de behandelde haren toch terug en
komen in een behandeld stuk huid ook weer andere haren
te voorschijn, die bij een vorige behandeling in ruste waren.
Daardoor is elektrische epilatie meestal een bijzonder langdurig
proces: voor een zogenoemde ‘Lubbersbaard’*
mag je rekening houden met vier tot acht jaar elektrisch epileren!
Daarbij is het verre van pijnloos, ondanks een zelf aan te brengen
gedeeltelijke plaatselijke verdoving (Emla,
lidocaïne). De totale kosten kunnen vele duizenden euro's belopen.
Doordat ‘de baard in de keel’ onomkeerbaar is en geslachtshormonen bij MV's hoegenaamd geen invloed op de stem hebben, blijft de stem vaak hét zwakke punt van MV's, ook van velen die op het oog heel passabel zijn. Reacties van buitenstaanders als ‘ik dacht dat je een vrouw was [sic], totdat je je mond opendeed’ zijn helaas geen uitzondering.
Met name aan de telefoon geeft de stem vaak problemen, ook bij MV's die in levenden lijve een redelijke stem hebben. Dat komt doordat een telefoonverbinding slechts een deel van het frequentiespectrum doorlaat; juist de hoge boventonen, die de ‘klankkleur’ van de stem bepalen, komen er niet doorheen. Overigens leidt dit ertoe dat ook sommige ‘gewone’ vrouwen aan de telefoon voor man worden aangezien en sommige mannen voor vrouw.
Je kunt door middel van spraakles wel leren je stem anders te gebruiken en aldus een redelijk vrouwelijk klinkende stem bereiken, vooral als je stem van nature niet al te laag was, bijvoorbeeld tenor.
Ook te leren zijn zaken als intonatie en woordkeuze (‘ik moet even mijn handen wassen’, niet ‘ik moet zeiken als een berin’).
Zie over stemaanpassing ook:
Transgender Voice Training, Melanie Anne Phillips
Voor de (uiteraard onomkeerbare) operatie waarbij een plastisch chirurg de geslachtsdelen omvormt tot vrouwelijke, komt een MV volgens de internationale Standards Of Care pas in aanmerking na ten minste een jaar real-life experience, en in Nederland als regel pas ten minste anderhalf jaar nadat zij is begonnen met het vrouwelijk hormoon oestrogeen; bovendien nooit voor het achttiende jaar.
Een geslachtsoperatie (Engels: sex reassignment surgery, SRS) bij MV omvat:
Dit alles vindt plaats in één operatie van ongeveer twee en een half uur bij een ziekenhuisverblijf van ongeveer negen dagen. Als een MV geen correcties op het resultaat en geen andere operaties nodig heeft, dan behelst de geslachtsoperatie de enige ziekenhuisopname in het kader van een MV-geslachtsaanpassing.
Het resultaat is op het oog nauwelijks te onderscheiden van normale vrouwelijke geslachtsdelen en is meestal zonder problemen bruikbaar voor normaal seksueel verkeer. Vrijwel de enige wezenlijke tekortkoming is het ontbreken van voldoende spontane vochtafscheiding. Als gevolg daarvan is meestal bij seksueel verkeer met een man een glijmiddel noodzakelijk. Voorts is enig onderhoud nodig, namelijk spoelen (want de neovagina is niet zelfreinigend) en openhouden met een dilator. Zie over de nazorg ook Hulpmiddelen en prothesen MV.
Borstvergroting
(mamma-augmentatie)
Labiaplastiek
Adamsappelreductie
Stemoperatie
Kaakchirurgie (osteotomie)
Plastische gelaatschirurgie
Als de
hormoonbehandeling tot onvoldoende borstgroei leidt, is vergroting
mogelijk door middel van implantaten, op dezelfde wijze als dit gedaan
wordt bij niet-transseksuele vrouwen die hun borsten te klein vinden.
Over de risico's van deze ingreep is nog altijd wat onduidelijkheid;
hieraan is door de jaren heen in de media veel aandacht besteed.
Met kleine borsten, bijvoorbeeld een A-cupje, heeft de een totaal geen probleem, de ander wel. Borstvergroting kan voor de laatsten een positieve impuls voor het zelfgevoel betekenen. Zij heeft echter vrijwel geen invloed op de passabiliteit.
Bij patiënten die hiervoor kiezen, wordt borstvergroting vaak samen met de geslachtsoperatie uitgevoerd. Het kan echter desgewenst ook later nog. Borstgroei gaat tamelijk langzaam; de uiteindelijke borstomvang wordt veelal pas bereikt jaren na aanvang van de hormoonbehandeling, dus ook lang na de geslachtsoperatie. Daarom is dit laatste moment als regel te vroeg om te beoordelen of de borsten ‘te klein’ zullen blijven.
Borstvergroting wordt tegenwoordig in de meeste gevallen niet meer vergoed door de zorgverzekeraars.
Vroeger heette dit in Nederland gewoon ‘een correctie omdat je kruisje de eerste keer niet helemaal goed uit de verf is gekomen’. De Amerikanen hebben hiervoor echter de fraaie Engelse term labiaplasty bedacht. Vaak willen de schaamlippen niet goed sluiten, zijn ze te groot of is er iets anders mis. Doordat namelijk de plastisch chirurg niet met stopverf maar met levend weefsel werkt, is het resultaat bij iedereen anders en nooit precies te modelleren of te voorspellen, maar veelal wel te corrigeren.
Desgewenst kan de plastisch chirurg ook kleine schaamlippen (labia minora) construeren, wat bij de initiële geslachtsoperatie meestal niet lukt.
Beter een lege dop dan een half ei voorop je nek. Een opvallende adamsappel kan een dodelijk weggevertje voor een overigens heel passabele MV zijn. Een reductie-operatie (Engels: tracheal shave) is een betrekkelijk routinematige ingreep.
De stem van MV's verandert niet door de hormonen. Voor hen wier stem ook na spraakles niet redelijk passabel is te noemen, is er de mogelijkheid van operatie aan de stembanden, waarbij die aangespannen of ingekort worden.
Hoewel in dit soort operaties vooruitgang wordt geboekt, vormen zij nog een aanzienlijk risico. Soms mislukt het en kan de patiënte helemaal niet of niet goed meer praten. In andere gevallen is het resultaat niet om over naar huis te schrijven, bijvoorbeeld eerder hees dan hoger, of is er nauwelijks verschil te horen. Vooralsnog is deze operatie een laatste redmiddel voor hopeloze basstemmen.
 |
|
Cowboy Henk |
Je gezicht is het eerste gezicht. Vierkante ‘Cowboy Henk’ kaakhoeken, een sterk vooruitstekende kin of een lang paardengezicht kunnen ernstig afbreuk doen aan je passabiliteit. Soms kan dan een kaakchirurg voor een opmerkelijke verbetering zorgen door bot van de boven- of onderkaak weg te nemen. De mogelijkheden verschillen echter sterk van persoon tot persoon; voor sommigen kan de kaakchirurg niets nuttigs doen, ook al is hun gezicht misschien te grof.
Hieronder vallen ingrepen zoals het verkleinen van een te grote neus (rinoplastiek).
Dilator
Zitring
Pruik of haarstukje
Na de constructie van de neovagina is deze als regel nog te nauw voor geslachtsverkeer en moet zij opgerekt worden. MV's zonder regelmatig geslachtsverkeer dienen ook later de vagina open te houden, anders kan deze dichtschrompelen of ‘verkleven’ en zij is dan niet meer te openen (anders dan door een geheel nieuwe geslachtsoperatie volgens een tweedekeusmethode)!
Als dilator voor dit doel kan een gewone vibrator dienen, liefst een die niet penisvormig is maar ‘raketvormig’ en ongeveer 3 cm dik.
Na een geslachtsoperatie zie je een maandje lang het zitten niet zitten. Dan biedt een zitring verlichting. Deze ziet eruit als een zwembandje en is te koop bij de speciaalzaak in medische hulpmiddelen, of te huur bij de thuiszorgwinkel voor mensen die lid zijn van de kruisvereniging. Het is aan te raden voor een zitring te zorgen voordat je het ziekenhuis ingaat.
Als een
MV gevorderde kaalheid vertoont
wanneer ze met
hormonen begint, dan
groeit dat meestal niet meer volledig terug en moet ze de rest van haar
leven een pruik of haarstukje dragen.
Neem er dan een van goede kwaliteit. Die kost flink wat geld: echter ongeveer evenveel als gedurende de levensduur van zo'n pruik (enkele jaren) menige vrouw aan haar kapper kwijt is.
Het is niet aan te bevelen een pruik te dragen als je wel vol haar hebt; dat kenmerkt een beetje de beginnende transseksueel. Een pruik is een prothese en je draagt zo'n theemuts niet voor je lol.
Vaste
onderdelen VM
Optionele onderdelen VM
Hulpmiddelen en prothesen VM
Hormoonbehandeling VM
Borstverwijdering (mastectomie)
Baarmoederverwijdering
(hysterectomie)
Urinebuisverlenging en
balzakconstructie
Zie ook de algemene inleiding aan het begin van de paragraaf over hormoonbehandeling MV.
De in Nederland als regel voorgeschreven hormoonbehandeling voor VM's omvat toediening van het mannelijk hormoon testosteron. Hiervan bestaan verschillende toedieningsvormen, waaronder injecties en pillen.
De belangrijkste lichamelijke effecten van hormoonbehandeling bij VM's zijn:
Helaas heeft hormoonbehandeling bij VM's hoegenaamd geen invloed op:
Zoals alle geneesmiddelen kunnen geslachtshormonen ook bijwerkingen vertonen. Dit verschilt sterk van patiënt tot patiënt. Deze FAQ gaat hier verder niet op in.
Dit is voor een VM de eerste operatieve ingreep. Hij komt hiervoor in aanmerking na ongeveer een jaar real-life experience. De uitdaging voor de plastisch chirurg is vooral, littekens tot een minimum te beperken. Dit is tegenwoordig goed mogelijk.
Deze ingreep, voor een VM meestal de tweede, is in wezen dezelfde als die om uiteenlopende redenen ook veel bij niet-transseksuele vrouwen wordt uitgevoerd.
 |
|
Mannelijke urinewegen |
Dit is voor een VM als regel de derde operatieve ingreep. Verlenging van het vaste deel (pars fixa) van de urinebuis (urethra) is een verre van eenvoudige operatie. Bij de thans gangbare techniek van de ‘Boumanflap’* wordt de verlenging gevormd uit een opgerold deel van de vroegere binnenbekleding met slijmvlies van de vagina.
Tijdens deze ingreep wordt tevens de vagina zo ver mogelijk gesloten. Het volledig verwijderen van het slijmvlies in de vagina zou een tamelijk riskante procedure zijn, die door overvloedig bloedverlies het welslagen van de urinebuisverlenging in gevaar zou brengen. Het slijmvlies dat niet gebruikt wordt voor de Boumanflap, blijft daarom zitten en om de productie ervan af te voeren, blijft de vagina bestaan als een klein gaatje van ongeveer een halve centimeter doorsnede.
Tamelijk veel voorkomende complicaties zijn lekkages (fistels) aan de urinewegen en vernauwingen daarvan.
In dezelfde operatie vormt de plastisch chirurg een balzak (scrotum) uit de grote schaamlippen (labia maiora). Daarin worden testikelprothesen geplaatst. Het geheel ziet er authentiek uit – op het ontbreken van een penis na.
Metaidoioplastiek
Penisconstructie (falloplastiek)
Spraakles (logopedie) VM
Metaidoioplastiek* staat voor de
plastisch-chirurgische vorming van een klein penisje uit de
clitoris. Deze laatste wordt door de hormoonbehandeling
al wel groter. Met een beetje geluk kan de patiënt dan nét met een
broek aan staand plassen, iets wat VM's
heel belangrijk vinden.
Een praktisch voordeel van metaidoioplastiek is dat zij de mogelijkheid van een latere penisconstructie openlaat (al was het maar voor het geval dat de toekomst op dit gebied doorbraken brengt).
Bij patiënten die voor deze optie kiezen, wordt zij meestal gecombineerd met de urinebuisverlenging.
Van alle operatieve ingrepen in het kader van geslachtsaanpassing is dit misschien wel de meest riskante, in de zin van: die het vaakst mislukt dan wel op zijn minst ernstige complicaties geeft. Om deze reden zien veel VM's van deze laatste stap af en laten het bij metaidoioplastiek of zelfs bij urinebuisverlenging zonder mogelijkheid van staand plassen.
Wel zijn de technieken voor penisconstructie sterk in ontwikkeling. Bij de thans beste technieken wordt een ‘flap’ van huid plus onderliggend weefsel afkomstig van elders op het lichaam, veelal onder- of bovenarm, opgerold zodanig dat de binnenzijde als verlenging van de urinebuis (pars pendulans) dient. Staand plassen is daardoor mogelijk. De plastisch chirurg maakt ook een eikel (Latijn: glans). Het eindresultaat kan er heel realistisch uitzien. Ook krijgt de patiënt meestal gevoel in de penis, zij het dat dit als regel ‘tactiel’ gevoel is, dat wil zeggen: je voelt alleen aanraking en bij verwonding pijn, maar je krijgt geen erotisch gevoel.
Deze penis kan nog geen erectie krijgen. Er kan in een latere operatie een erectieprothese in de penis aangebracht worden, mits de patient gevoel in de penis heeft. Deze prothesen brengen echter een hoog risico op complicaties met zich mee.
Nog een nadeel van penisconstructie volgens de huidige technieken is het veelal afzichtelijke litteken op de plaats waarvan de huidflap ten behoeve van de penis genomen is, vooral als dit een tamelijk zichtbare plaats is zoals een onderarm.
VM's krijgen van hun hormonen ‘de baard in de keel’. Daardoor is voor hen spraakles lang niet zo hard nodig als voor MV's. Het kan echter voor sommigen toch nuttig zijn om verbetering te brengen in zaken als resonans, intonatie en woordkeus.
Dit is een hulpmiddel voor het ‘platbinden’ van de borsten bij VM's bij wie de borsten nog niet geamputeerd zijn (uiteraard des te harder nodig naarmate je grotere borsten hebt).
Nota bene: Onoordeelkundig wegbinden van borsten kan leiden tot schade die ook na de borstamputatie zichtbaar of merkbaar blijft.
Dit is een prothese als regel van siliconen, veelal ook voorzien van een balzak (scrotum).
Ook voor VM's biedt na een geslachtsoperatie een zitring verlichting bij het zitten.
Sociale aspecten
Juridische aspecten
Financiële aspecten
Nieuwe voornaam kiezen
Aanzeggen
Vaste relaties
Werk
Acceptatie
Kies tijdig een nieuwe voornaam voor jezelf, namelijk voordat iemand vraagt wat je naam in je nieuwe geslachtsrol is en je met je mond vol tanden staat. Het is voorts niet aan te raden uit besluiteloosheid je omgeving vaker dan eenmaal met een nieuwe naam voor je te confronteren.
Je mag als transseksueel elke voornaam of reeks voornamen kiezen die aanvaardbaar zou zijn voor een pasgeboren baby van hetzelfde geslacht als je doelgeslacht. In Nederland vormt geslachtsaanpassing echter geen grond voor het wijzigen van de achternaam.
Tip: Als je moeite hebt met het kiezen van een nieuwe voornaam voor jezelf, koop dan een of ander Woordenboek van voornamen en kies daaruit de meest geschikte naam die begint met dezelfde letter als je oude naam.
Het is voorts handig een naam te kiezen die ook in andere talen, met name het Engels, uitspreekbaar is en geen verkeerde associaties geeft (met ‘Fokje’ kom je moeilijk door de Amerikaanse douane; om ‘Joke’ of ‘Freek’ moeten ze lachen).
‘Ik moet je iets vertellen. Ik ben transseksueel en ga binnenkort verder als vrouw door het leven.’
Een mededeling als bovenstaand ontlokt bij mensen in je omgeving zéér uiteenlopende reacties, variërend van ‘ach ja, dat verbaast me eigenlijk niets’ tot bijkans van de stoel vallen toe (zeg het nooit tegen iemand die nog staat).
Het is in elk geval veel beter het de mensen in je omgeving (familie, vrienden, collega's, buren, winkeliers enzovoorts) zelf te vertellen dan dat ze het bij geruchte horen of je onvoorbereid in je nieuwe gedaante tegen het lijf lopen.
Voor de meest directe ‘naastbestaanden’ van een transseksueel, te weten levenspartner, ouders, kinderen, broers en zussen, kan geslachtsaanpassing diep in hun eigen leven ingrijpen en een heel verwerkingsproces vereisen. Helaas slagen sommigen er niet in dit proces in goede orde te voltooien, de situatie te accepteren en eraan te wennen. Zo zijn er zelfs wel ouders die hun transseksuele kind verstoten. Bovendien is van tevoren niet in te schatten wie hoe zal reageren.
Vaste relaties zijn te onderscheiden in ‘oude’ en ‘nieuwe’ relaties, alnaargelang de relatie al bestond toen de transseksuele partner nog in de oude geslachtsrol leefde.
Oude
relaties
Veel transseksuelen gaan in de eerste helft van hun leven
vaste relaties aan, gaan samenwonen, trouwen, en krijgen vaak kinderen,
voordat zij besluiten tot geslachtsaanpassing, voordat zij hier serieus
over gingen nadenken, of zelfs voordat zij ontdekten dat hun gevoel
anders te zijn dan anderen te duiden is als transseksualiteit.
Soms blijven de partners in een oude relatie bij elkaar tijdens en na de geslachtsaanpassing van een van hen; vaker echter gaan zij uiteen, al dan niet als goede vrienden. Bij elkaar blijven kan trouwens ook nadelen hebben voor de ontwikkeling als lid van het nieuwe geslacht van de transseksuele partner. Het werkt eigenlijk alleen als de partner de geslachtsaanpassing van de ander volledig accepteert, dus niet op een basis van ‘ik had het eigenlijk liever anders gewild’.
Nieuwe
relaties
Het vinden van een vaste relatie is voor transseksuele mensen
over het algemeen lastiger dan voor anderen. Dat geldt vooral voor
heteroseksuele
MV's, meer dan voor VM's.
Vrouwen zijn namelijk
flexibeler in relaties en zijn eerder geneigd een VM als partner te
accepteren dan mannen een MV. Relatief veel MV's hebben een lesbische
relatie met een vrouwelijke partner. Sommige VM's hebben een
homoseksuele relatie met een man.
Was het in de vorige eeuw nog schering en inslag dat een transformerende transseksueel met een baan ontslagen werd, sindsdien is dit in gunstige zin veranderd. Als je nu een baan hebt die uitgevoerd kan worden door een lid van het doelgeslacht, dan kun je er meestal in slagen die te behouden. Problematisch zijn echter nog altijd MV's in typische ‘mannenberoepen’, zoals bouwvakster, verwarmingsmonteuse of stratenmaakster. VM's slagen er vaker dan MV's in hun baan te behouden.
Een vuistregel wil dat, als je geen werk hebt bij de aanvang van je geslachtsaanpassing (en te oud bent voor student), je het moeilijk zult hebben werk te vinden tijdens of kort na de aanpassing.
Overigens is het vinden van werk voor een transseksueel niet zo heel anders dan voor andere mensen met een ‘vlekje’ op hun curriculum vitae. Van invloed hierop is uiteraard de situatie op de arbeidsmarkt van het moment.
‘Acceptatie’ speelt bij transseksualiteit een andere rol en heeft een andere dimensie dan bij andere minderheidskwesties zoals travestie en homoseksualiteit. Het gaat er namelijk niet zozeer om dat de sociale omgeving accepteert wat een transseksueel doet, bijvoorbeeld dat een MV voortaan in vrouwenkleren komt, maar bovenal dat men begrijpt en accepteert wat deze is, dus dat een (getransformeerde) MV-transseksueel een vrouw is.
Sommige mensen blijken wel in staat en bereid tot het eerste, maar niet tot het tweede. Zij leggen een houding aan de dag van (bij een MV) ‘ik zal je niets in de weg leggen, maar je moet me niet vragen je als een vrouw te zien’ of (bij een VM) ‘je bent misschien geen vrouw meer, maar daarmee ben je voor mij nog geen man’. Soms vragen ze zelfs: ‘Is het ook goed als ik jou als méns accepteer?’ (‘Natuurlijk niet, ik accepteer jou toch ook als [man/vrouw]!’) Voor deze houding wordt wel de term ‘pseudo-acceptatie’ gebruikt.
Personalia laten veranderen
Juridische geslachtswijziging
Als Petra Jansen haar vertering moet betalen met een betaalpas waar nog ‘de heer P. Jansen’ op staat, dan kan dat tot allerlei vervelende situaties en reacties leiden. Zo ook als Petra haar voordeur deelt met buren die post geadresseerd aan ene hun onbekende ‘Peter Jansen’ oprapen. Dat moet dus allemaal veranderd worden.
Gelukkig gebruiken de meeste bedrijven en instellingen de geslachtsaanduiding in hun bestanden alleen om uit te maken of ze je als ‘de heer’ dan wel als ‘mevrouw’ aanschrijven, en zal het ze een zorg zijn als je ze verzoekt dit te wijzigen. Iets meer moeite kan het kosten bij banken en andere financiële instellingen.
Voor erkende legitimatiebewijzen zoals een paspoort en andere officiële documenten is echter een juridische voornaams- en geslachtswijziging nodig.
Wijziging van het officiële geslacht in de burgerlijke stand is in Nederland sinds 1985 bij wet geregeld. Was het aanvankelijk pas mogelijk na de geslachtsoperatie, sinds 2014 is deze eis vervallen en volstaat een verklaring van een specialist ‘dat de overtuiging van een wilsbekwaam te achten persoon om tot het andere geslacht te behoren blijvend van aard is’. Ook komt er geen rechter meer aan te pas maar alleen de ambtenaar van de burgerlijke stand.
Vervallen zijn voorts de vroegere eisen van fysieke aanpassing aan het verlangde geslacht, van onherstelbare onvruchtbaarheid en (vóór de invoering van het gelijkgeslachtelijk huwelijk in 2001) van ongetrouwd zijn.
Als regel wordt in één moeite door de voornaam officieel in de burgerlijke stand gewijzigd.
Nieuwe garderobe
Zorgverzekering
Fiscale aspecten
Als ooit je huis volledig is afgebrand, dan weet je wat de aanschaf van een gehele nieuwe garderobe plus toebehoren kost; zo niet, dan schat je de kosten daarvan al snel een orde van grootte te laag. Heb je een baan waarin je je ‘zakelijk verzorgd’ dient te presenteren aan klanten of andere relaties, denk dan aan ettelijke duizenden euro's! Komt het er minder op aan, dan kan het natuurlijk goedkoper. Toch loopt het altijd harder op dan je denkt.
Tip: Een kleuranalyse en eventueel een stijlanalyse bij een ‘image consultant’ van een organisatie als Color Me Beautiful kan helpen bij het samenstellen van een goede garderobe. Een kleuranalyse kost tegen de tweehonderd euro. De reclameslagzin ‘als je er één miskoop mee uitspaart, heb je het geld eruit’ bevat veel waarheid.
De uiterlijke presentatie van transseksuelen laat vaak fasen zien. Zo is bij beginnende MV's, die net omgegaan zijn of nog niet eens, de hyperfeminiene fase berucht: (te) korte rokken, (te) hoge hakken, uitgaanskleding bij niet-uitgaansgelegenheden, enzovoorts. Daarop volgt als reactie vaak een ‘hypofeminiene’ fase, waarin zij weinig anders meer draagt dan spijkerbroeken en hobbezakken. Uiteindelijk vindt zo'n MV dan een eigen stijl die bij haar past – net als andere vrouwen. Al zulke verworpen experimenten kosten echter wel een hoop extra geld.
In Nederland vergoeden de zorgverzekeraars vanuit de basisverzekering de meeste kosten in het kader van geslachtsaanpassing, als regel in elk geval:
De volgende kosten in het kader van geslachtsaanpassing echter
worden niet, niet altijd of niet volledig vergoed:
Veel
medische kosten
in het kader van geslachtsaanpassing ‒ voor zover
niet al vergoed door de
zorgverzekering ‒
zijn aftrekbaar voor de inkomstenbelasting als ‘specifieke
zorgkosten’. Voor deze kostenaftrek geldt echter wel een drempel. Dit
betekent in de praktijk dat belastingaftrek lang niet altijd van
toepassing zal zijn.
Zie voor meer informatie en voor de actuele regelgeving (die
nogal eens verandert):
Belastingdienst
Omgang met een transseksueel
Spijt van geslachtsaanpassing
> Wat moet ik als buitenstaander weten over hoe ik met een transseksueel omga?
Behandel een mens altijd als lid van het geslacht waarin deze zich presenteert, een MV dus als vrouw en een VM als man. Vergis je vooral niet in de voornaamwoordelijke aanduiding: ‘hij’ versus ‘zij’. Weinig dingen zijn zo kwetsend voor bijvoorbeeld een MV als het beruchte ‘hijen’: achteloos aanduiden als ‘hij’ [sic], gedaan door al dan niet goedwillende mensen in haar omgeving.
Voor veel transseksuelen is hun oude voornaam taboe. Het is daarom niet raadzaam die oude naam uit te spreken of ernaar te vragen.
Voor de rest zijn transseksuelen over het algemeen geen mensen met gebruiksaanwijzing.
> Zijn er weleens mensen die spijt van hun geslachtsaanpassing krijgen?
Uit diverse onderzoekingen* komt ongeveer één à twee procent ‘spijtoptanten’ naar voren.
Echte, ‘primaire’ spijt, namelijk in de zin van terugverlangen naar het oude geslacht, is zeldzaam. Iets meer komt ‘secundaire’ spijt voor. Daarmee bedoelen we dat de betrokkene nog altijd volhoudt zich lid van het doelgeslacht te voelen, maar het resultaat van de geslachtsaanpassing onvoldoende geslaagd vindt, en daarom achteraf er beter niet aan had kunnen beginnen.
Transseksualiteit gaat niet over seksualiteit, maar over identiteit.
Deze FAQ vermeldt verwijzingen naar andere websites zoveel mogelijk bij de behandeling van het onderwerp waar de andere website over gaat. Daarom volgen hier alleen nog enkele informatieve websites over transseksualiteit en geslachtsaanpassing die niet goed bij een specifiek onderwerp passen.
Transseksualiteit,
Wikipedia
Nederlandstalige pagina van de bekende online encyclopedie.
Gender Confirmation
Center, Dr. Scott Mosser
Engelstalige website van genderchirurg Mosser en zijn centrum
Transsexuality,
Jennifer Diane Reitz
Leuk verzorgde website met onder meer het ‘Gender Test Center’.
Stichting
Transman
Belangenorganisatie voor transmannen (VM-transseksuelen) en hun
partners. Wij behartigen belangen, geven voorlichting en organiseren
ontmoetingsbijeenkomsten.
Bolin, Anne, In Search of Eve –
Transsexual Rites of Passage, Bergin & Garvey, 1988,
ISBN 0-89789-115-5.
Klassiek geworden antropologische studie onder Amerikaanse
MV-transseksuelen.
Brown, Mildred L. en Rounsley, Chloe Ann, True
Selves – Understanding Transsexualism,
Jossey-Bass, 1996, ISBN 0-7879-0271-3.
‘Als u maar één boek wilt lezen ...’
Cameron, Loren, Body Alchemy –
Transsexual Portraits, Cleis Press, 1996, ISBN 1-57344-063-9
(gebonden) / 1-57344-062-0 (paperback).
Fotoboek met stukjes tekst, ‘hét boek voor VM's’.
Cossey, Caroline, My Story, Faber and
Faber, 1991, ISBN 0-571-16251-7.
Prettig leesbare autobiografie van het bekende fotomodel.
Feinberg, Leslie, Transgender Warriors –
Making History from Joan of Arc to RuPaul, Beacon Press,
1996, ISBN 0-8070-7940-5.
Opmerkelijk boek over de rol van T&T in de samenleving sinds de
prehistorie.
Gooren, L.J.G. (red.), Transseksualiteit,
Samsom Stafleu, 1986, ISBN 90-6016-793-7.
‘Het roze boekje’ van de Nederlandse behandelaars, thans echter wel wat
verouderd.
Jorgensen, Christine, A Personal Autobiography,
Cleis Press, 2000 (oorspronkelijke uitgave 1967), ISBN 1-57344-100-7.
Autobiografie van de vrouw die in 1952 als ‘eerste’ transseksueel in de
openbaarheid kwam.
Kamprad, Barbara en Schiffels, Waltraud (red.), Het
verkeerde lichaam, Ambo, 1993, ISBN 90-263-1203-2.
Vertaald Duits boek met bijdragen van zowel behandelaars als
‘ervaringsdeskundigen’.
Leeuwen, Riekje van, Dakman, Irma en Nijsten, Germaine, Hij,
anders zij, Elmar, 1992, ISBN 90-389-0027-9.
Uniek boek van en over ‘naastbestaanden’ van transseksuelen.
Vaal, O.M. de, Man of vrouw? –
Dilemma van de transseksuele mens, Wetenschappelijke
Uitgeverij, 1971, ISBN 90-214-2726-5.
Het eerste Nederlandse boek over transseksualiteit, collector's item.
Waal, Mieke de, Vriendinnen onder elkaar –
Travestieten en transsexuelen in Nederland,
Synopsis, 1982, ISBN 90-295-5111-9.
Klassieker over de Nederlandse T&T-wereld begin jaren tachtig.
De afbeeldingen in deze FAQ zijn afkomstig uit de volgende bronnen:
aanmelding
aanzeggen
acceptatie
achternaam
adamsappel
afhaken
afwijzing voor
geslachtsaanpassing
alopecia
Androcur
baard in de keel MV
baard in de keel VM
baardgroei
baarmoederverwijdering
balzakconstructie
belastingaftrek
beslissingsfase
bijwerkingen
boeken
borstvergroting
borstverwijdering
Boumanflap
Burgerlijk Wetboek
clitoris
COGIATI
coming-out, zie aanzeggen
cross-dressing
cyproteronacetaat
dilator
één ding, als u maar ~
wilt onthouden
elektrische epilatie
elektrische epilatie,
vergoeding van
Emla
Estraderm
etiologie
evaluatie
factoren van invloed op
succes
falloplastiek
financiële aspecten
fiscale aspecten
fistels
garderobe, nieuwe
gelaatschirurgie, plastische
genderteam
geslachtsaanpassing
geslachtsoperatie MV
geslachtswijziging,
juridische
gezichtsbeharing, verwijdering
van
grenzen aan de
mogelijkheden
groene licht
haarstukje
hermafrodiet
hesje
hijen
homoseksualiteit
hormoonbehandeling MV
hormoonbehandeling VM
hyperfeminiene fase
hysterectomie
interseksualiteit
juridische aspecten
kaakchirurgie
kaakhoeken
labia maiora
labia minora
labiaplastiek
laser
leeftijd
lichaamsbouw
lichamelijk onderzoek
logopedie MV
lubbersbaard
mamma-augmentatie
mastectomie
menstruatie
metaidoioplastiek
MV
naastbestaanden
neovagina
notaties
oestrogeen
omgaan
omgang met een transseksueel
oorzaak van transseksualiteit
oranje licht
orgasme
osteotomie
passabiliteit
penisconstructie
penisprothese
personalia
prevalentie
pruik
pseudo-acceptatie
psycholoog of psychiater
real-life
experience (RLE)
real-life test (RLT)
relaties, nieuwe
relaties, oude
relaties, vaste
rijbewijs
rinoplastiek
rode licht
rode vlaggen
schaamlippen
scrotum
seksuele oriëntatie
spijt van geslachtsaanpassing
spraakles MV
spraakles VM
SRS
stealth
stemoperatie
taboe
telefoon
testikelprothesen
testosteron
theemuts
tracheal shave
transgenderist
transition
transseksualiteit
travestie
urinebuisverlenging
vaginoplastiek
vibrator
VM
voornaam, nieuwe ~ kiezen
voornaamwoordelijke aanduiding
Vrije Universiteit
waarom
websites
werk
zelf aan het roer
ziekenfonds
zorg op maat
zorgverzekering